Historia młynów wietrznych

Istnieje wiele hipotez dotyczących genezy wiatraków na świecie. Według niektórych z nich, pojawiły się one 1000-2000 lat p.n.e na bliskim Wschodzie, według innych 2000 lat temu w Chinach, Japonii i Tybecie.  Prof. Jan Święch w swojej książce "Tajemniczy świat wiatraków" (na jej podstawie napisałem ten artykuł), dokonał analizy porównawczej wszelkich znanych nam doniesień o genezie wiatraków i wyciągnął z niej następujące wnioski:

• prawie wszyscy znawcy młynarstwa wymieniają Seistan (obecnie Iran), w którym istniały pierwsze młyny wietrzne. Miały one pionową oś obrotu i datuje się je na VII-VIII w.

  Od lewej: przekrój horyzontalnego młyna wietrznego z Seistanu, przekrój horyzontalnego wiatraka z Seistanu zamieszczonego w kronikach Al Dimashqiego, XIII-XIV.

• pierwsze pisemne przekazy dotyczące wiatraków w Europie odnoszą się do XII w.
• młyny wietrzne występujące w Europie posiadały poziomą oś
• uznano, że były dwa kierunki rozprzestrzeniania się młynów wietrznych: z zachodu Europy na wschód, oraz z Seistanu na zachód.

Wcześniejsze zapisy dotyczące młynów wietrznych mogą wynikać z faktu, że wiatraki były mylone z silnikami wietrznymi, które powstały wcześniej. Używano ich pierwotnie do nawadniania lub odwadniania pól.

Claude Rivals zauważył, że gdy w Europie zachodniej pojawiły się wiatraki, znano już pewne zasady mechaniczne stosowane ówcześnie w młynach wodnych:

• koło pionowe z czerpakami lub korytkami umieszczone na poziomej osi
• koło poziome z ukośnymi łopatkami zamontowanymi na pionowej osi obrotu
• para kamieni młyńskich: nieruchomy i obrotowy

Pierwsze pisemne wzmianki o wiatrakach w Europie:

• 1180 r. wschodnie tereny półwyspu Cotentin, Normandia francuska
• 1180 r. Arles, Prowansja
• 1191 r. okolice St. Malo, wybrzeże północnej Bretanii
• 1191 r. okolice Bristolu
• 1196 r. rejon Cantenbury i rejon Bury St. Edmunds

Od lewej: najstarszy znany rysunek wiatraka w Europie - inicjał z pierwszej strony manuskryptu angielskiego z 1270 r.; Włochy - manuskrypt z XIV w.; Francja - manuskrypt z XIV w.

Młyny wietrzne w Polsce.

Według Zygmunta Glogera, wiatraki przywędrowały do nas z zachodu, lecz "kiedy to się stało nikt latami nie określi". Z kolei Stanisław Małyszczycki, Eugeniusz Sackiewicz i powołująca się nań Elżbieta Dąmbska oraz Feliks Klaczyński, są zwolennikami teorii o wschodnim pochodzeniu młynów wietrznych na ziemiach polskich.

Dokumenty świadczące o istnieniu wiatraków na terenie obecnej Polski bądź wydaniu zezwoleń na ich budowę:

• 1271 r. na budowę młynów poruszanych wodą lub powietrzem, nadane klasztorowi w Białym Buku przez księcia Wiesława z Rugii
• książęta pomorscy nadają klasztorowi Cystersek w Szczecinie siedem młynów wodnych i ziemię położoną pomiędzy klasztorem a wiatrakiem

• 1303 r. informacja o wiatraku w Kobylinie (Wielkopolska)
• 1322 r. pozwolenie na użytkowanie wiatraka w Radziejowie (Kujawy)
• 1325 r. dokument dotyczący własności młynów i wiatraka dla Wschowa
• Pierwsza połowa XIV w. - pojawienie się młynów wietrznych na opolszczyźnie
• 1377 r. pozwolenie na budowę dwóch młynów wietrznych w pobliżu Chojnic.
• 1394 r. zezwolenie kapituły diecezji pomezańskiej na budowę wiatraka w Rusinowie pod Kwidzynem
• 1396 r. zezwolenie konwentu malborskiego na wzniesienie młyna wietrznego w Świętej Lipce pod Gdańskiem
• 1714 r. pierwszy wiatrak w okolicach Krakowa.